Jarenlang waren de prijzen niet in beweging te krijgen. De inflatie schommelde tussen de nul en de twee procent per jaar. De centrale banken tuigden omvangrijke steunprogramma's op om te voorkomen dat er deflatie, een daling van het prijspeil, zou optreden. En kijk nu eens, de inflatie is inmiddels historisch hoog, we hebben maanden achter de rug waarin het gemiddeld prijspeil 10 procent of hoger lag dan in dezelfde maand een jaar eerder. Vanwaar die plotselinge prijsexplosie?

De inflatie en de Oekraïne-oorlog
Eerst een misverstand rechtzetten: de oorlog in Oekraïne is niet de enige en ook niet de eerste oorzaak van de inflatiegolf, maar heeft deze wel in een versnelling gebracht. De prijzen, ook die van energie, begonnen al in de tweede helft van 2021 flink te stijgen. Dus ruim voor de Oekraïne-oorlog begon. Door Poetins manipuleren met de gastoevoer is met name de gasprijs – en in het voetspoor daarvan de stroomprijs – door het dak gegaan. Maar als we een meer omvattende verklaring voor de inflatie willen geven, zullen we ruimer om ons heen moeten kijken.

Vraag en aanbod
"Leer een papegaai de woorden vraag en aanbod en je hebt een econoom." Een tikkeltje overdreven, maar het is een feit dat in een markteconomie prijzen door vraag en aanbod worden bepaald. De oorzaken van de huidige inflatie zullen we dus in verstoringen van vraag- en/of aanbodfactoren moeten zoeken. Laten we eerst naar de vraagkant van de economie kijken.

De vraagkant van de economie
Om te beginnen heeft de coronapandemie ruim twee jaar als een verstikkende deken over de economie gelegen. In die periode is er met name in huishoudens veel geld opgepot. Nu we veronderstellen dat corona verleden tijd is, gaan we dat geld weer uitgeven. De vraag naar goederen en diensten neemt over een breed front toe.

Daarnaast deed ook de Europese Centrale Bank (ECB) – bijna letterlijk – een duit in het zakje. Vanaf de kredietcrisis, begonnen in 2007, tot en met de coronapandemie heeft de ECB grote bedragen in het banksysteem gepompt. Dat geld is terechtgekomen bij huishoudens en bedrijven, die het omzetten in vraag naar goederen en diensten. De ECB is weliswaar bezig met het afbouwen van het steunprogramma, maar er zijn nog steeds resten van over.

De aanbodkant van de economie
Dan is er de aanbodkant van de economie. Het grootste deel van de huidige inflatie vinden we op de energierekening. Het aanbod van Russisch gas neemt af als antwoord op westerse sancties, met als gevolg een stijgende gasprijs. Overigens is de gasprijs weer aan het dalen, maar ligt nog steeds aanzienlijk hoger dan begin vorig jaar. Die stijging werkt vervolgens overal in door. De glastuinder berekent de hogere gasprijs door in de prijs van zijn paprika's en de bakker verhoogt zijn broodprijs omdat zijn oven op gas draait. Maar al eerder, in de tweede helft van 2021, zorgde de aanbodkant voor de nodige problemen.

Enkele voorbeelden. Veel spullen halen we nog steeds uit China. Die spullen worden doorgaans per schip vervoerd, maar de beperkte scheepsruimte gecombineerd met de sterk gestegen vraag leidde tot een explosie van de transportkosten. Tel daarbij op de beperkte capaciteit van de havens en het tekort aan vrachtwagenchauffeurs en je hebt een recept voor inflatie. Later, in 2022, kwam daar het tekort aan graan bij als gevolg van de Russische blokkade van Oekraïense havens.

De reactie van de ECB
Vraag- en aanbodfactoren samen zorgen voor een inflatie die we sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer gezien hebben. De ECB, die als doel heeft de inflatie rond de 2 procent per jaar te houden, verhoogde een paar weken geleden de rente met maar liefst 0,75 procentpunt. Deze renteverhoging is vooral op de vraagkant van de economie gericht. Het idee is dat een hogere rente het aangaan van leningen ontmoedigt en zo de bestedingen en daarmee de inflatie afremt. Maar op de tekorten aan de aanbodkant heeft de renteverhoging geen invloed. Gas en graan blijven schaars. De renteverhoging zal ongetwijfeld de economie doen afkoelen, maar zal de inflatie slechts gedeeltelijk kunnen bestrijden.

Wanneer komt er een einde aan de inflatie?
Het probleem is dat inflatie de neiging heeft zichzelf in stand te houden. Producenten en consumenten gaan er doorgaans al dan niet bewust van uit dat de inflatie volgend jaar niet veel zal afwijken van de inflatie dit jaar. Het gevolg is dat aanbieders vaak min of meer  automatisch hun prijzen verhogen. Bovendien gaan vakbonden looneisen stellen om de inflatie bij te houden. Die hogere lonen werken door in hogere prijzen, de zogenaamde loon-prijs-spiraal. De twee procent inflatie die de ECB zich als doel stelt, zal nog wel even op zich laten wachten.