"Elk nadeel heeft z'n voordeel", aldus een aan Johan Cruyff toegeschreven uitspraak. Geldt dat ook voor de huidige gascrisis? Het afgelopen jaar is de prijs van een kuub gas ruim verdrievoudigd. Daar komt de onzekerheid omtrent de Russische gasleveringen bij. Wat als Poetin de gaskraan komende winter dichtdraait? Zorgen genoeg dus, maar zijn er ook voordelen aan de huidige situatie?

Energietransitie
Regelmatig wordt gewezen op de stimulans van een hoge gasprijs op een vermindering in het gebruik. In feite was dat de eerste vijf maanden in Nederland al het geval. Toen is dertig procent minder gas gebruikt dan gemiddeld. Natuurlijk, we hadden een zachte winter en er lagen een paar raffinaderijen stil wegens onderhoud. Maar er zijn ook echte bezuinigingsmaatregelen genomen. De hoge gasprijs speelt dus een positieve rol in de energietransitie.

Als de gaskraan dicht gaat
Een ander punt heeft te maken met het Groninger gasveld. Het is zeker niet denkbeeldig dat Rusland de gasleveranties aan de EU stopt. En wat dan? Het lijkt weliswaar niet in het belang van Rusland de gaskraan dicht te draaien, de halve overheidsbegroting wordt immers uit gasbaten gefinancierd. Aan de andere kant: je krijgt in het algemeen niet bepaald de indruk dat de huidige oorlog in het belang van Rusland is. Zo gezien is alles mogelijk, ook het stoppen van de gasleveranties.

Nu is Nederland niet bijzonder afhankelijk van het Russische gas, maar andere EU-landen zoals Duitsland wel. Moet Nederland dan tegen Duitsland zeggen: "Fijn dat jullie destijds onze corona-patiënten hebben opgevangen in jullie ziekenhuizen, maar voor gas zorg je zelf maar"? Enige internationale solidariteit mag toch wel verwacht worden. En zo komt vanzelf het Groninger gasveld in beeld. Daar zit nog zo'n 450 miljard kuub gas in de bodem, ruim tien keer het Nederlandse jaarverbruik.

De rol van de NAM
Er is wel een probleem. Het verband tussen de gaswinning en het plaatsvinden van aardbevingen is inmiddels onomstreden. In politiek Nederland vormt de afhandeling van de Groninger aardbevingsschade een vrijwel onoplosbaar dossier. Het is als met de toeslagenaffaire: er wordt veel gepraat, maar oplossingen willen maar niet dichterbij komen. De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) en de staat zijn er niet in geslaagd de schade in kaart te brengen en afdoende af te handelen. Hoogleraar economie Jan Luiten van Zanden stelt dat met name de NAM zijn maatschappelijke taak "dramatisch verspeeld" heeft. In de eerste plaats door langdurig te ontkennen dat er een verband tussen gaswinning en aardbevingen bestaat en ten tweede door niet ruimhartig mee te werken aan compensatie van de geleden schade. Intussen is de politieke schade groot, met name als het gaat om vertrouwen in de overheid.

Heropening van het Groninger gasveld?
Het huidige beleid is om eind 2023 te stoppen met de gaswinning in het Groninger gasveld. Is er iets voor te zeggen dit besluit te heroverwegen tegen de achtergrond van de Oekraïne-oorlog? Mocht Poetin de gaskraan dichtdraaien en buurland Duitsland in problemen komen, dan kan heropening van 'Groningen' minimaal overwogen worden. Daar moeten dan wel twee harde voorwaarden aan gesteld worden. In de eerste plaats moeten de Groningers het zelf willen, er moet dus een democratische procedure worden gevonden om tot een dergelijk besluit te komen. In de tweede plaats: de Groningers zelf moeten zeer ruim profiteren van de extra en onverwachte opbrengsten.

En die opbrengsten zijn niet uit te vlakken. Tegen de huidige gasprijs bevindt zich een fortuin in de Groninger bodem. Er zou een manier gevonden moeten worden om een deel daarvan rechtstreeks ten goede te laten komen aan degenen die aardbevingsschade hebben geleden. De eerder genoemde Van Zanden denkt aan een coöperatie van Groninger huishoudens buiten de NAM om. Hoe je het ook organiseert, het gaat om een manier waarop de gasbaten eindelijk neerslaan bij degenen die de nadelen van de gaswinning ondervinden.

De afweging
Het is een moeilijke afweging. Meer gas oppompen betekent een hogere kans op aardbevingen. Daar staat tegenover dat de Groningers zelf eindelijk en wel zeer ruim kunnen profiteren van de gaswinning, zodat er beweging komt in één van de moeilijkste dossiers uit de Nederlandse politiek. Bovendien kan Nederland zo laten zien dat het in staat is tot enige Europese solidariteit.