Waar halen we extra personeel vandaan?

De arbeidsmarkt is momenteel buitengewoon krap. De horeca, het onderwijs, de zorg, noem een sector die geen nieuw personeel zoekt. Tegenover 100 werklozen staan momenteel 133 vacatures. De gevolgen zijn overal zichtbaar. Lange rijen op Schiphol, restaurants die gedeeltelijk de deuren sluiten, patiënten die lang op een operatie moeten wachten, treinen die soms niet rijden – het tekort aan arbeidskrachten begint ons dagelijks leven te beïnvloeden.

Oorzaken arbeidstekort
Van sommige sectoren was al een tijdje duidelijk dat er personeelstekorten in aantocht waren. De instroom bij opleidingen voor sectoren als de zorg en het onderwijs is al jaren zodanig laag dat je de tekorten kon zien aankomen. Een meer algemene oorzaak is de vergrijzing. Er gaan relatief veel mensen met pensioen, er zijn relatief weinig jongeren die hun plaats kunnen innemen. Overigens is er daarnaast een tijdelijk verschijnsel: er is sprake van een forse inhaalvraag na de coronapandemie. De reisbranche, de evenementensector, de horeca worden in zekere zin overvraagd "nu alles weer kan".

Helpt loonstijging?
Het is een aloude economische wetmatigheid: schaarste leidt tot prijsstijgingen. Dat zien we nu ook met de lonen. Ondernemingen proberen mensen vast te houden of te lokken door loonstijgingen en zelfs met eenmalige bonussen. Zie bijvoorbeeld het akkoord dat Schiphol met de vakbonden sloot. Niet alleen is er sprake van een forse loonstijging, ook de arbeidsomstandigheden worden verbeterd. Nu kan een steviger positie van de werknemers geen kwaad. Werkgevers hebben jarenlang kunnen profiteren van de zwakte van de vakbonden door de lonen laag te houden en een 'flexibele schil' van zzp'ers en nul uren-contracten te creëren. Die tijd lijkt voorlopig voorbij.

Maar als loonstijgingen alleen dienen om werknemers te verleiden van werkgever te wisselen, wordt het algemene arbeidstekort niet opgelost. Je verplaatst het probleem alleen maar. De economische theorie zegt dat, als een product schaarser en daarmee duurder wordt, het aanbod van dat product toeneemt. Werkt dat bij een 'product' als arbeid ook zo? Het effect van loonstijgingen zou moeten zijn dat meer mensen zich melden op de arbeidsmarkt, dat meer mensen daadwerkelijk aan het werk gaan. Waar zou die toename vandaan moeten komen? Er zijn twee mogelijkheden: Nederlanders gaan meer werken en/of er komen meer arbeidsmigranten uit het buitenland.

Onbenut arbeidspotentieel
In aanmerking genomen dat de bevolking vergrijst, moet een toename van het aantal Nederlandse werkenden vooral komen uit het zogenaamde onbenutte arbeidspotentieel. Dat is een verzamelterm voor mensen die nu niet werken, maar die wellicht, na enige aanpassingen, wel aan het werk zouden kunnen. We hebben het over een aanzienlijke groep, ruim 1,1 miljoen mensen. We moeten dan bijvoorbeeld denken aan deeltijders die meer zouden kunnen werken, arbeidsongeschikten, gepensioneerden.

Met gratis kinderopvang zouden deeltijders overgehaald kunnen worden meer uren te werken. Dat zou misschien ook fulltime huisvrouwen of -mannen kunnen stimuleren te gaan werken. En hoe arbeidsongeschikt zijn veel arbeidsongeschikten? Zouden aanpassingen op het werk en vormen van thuiswerken het voor een deel van deze groep mogelijk maken (weer) aan het werk te gaan? Voor een aantal gepensioneerden zouden belastingvoordelen het interessant maken te blijven werken of weer te gaan werken.

Arbeidsmigratie
Met arbeidsmigranten heeft Nederland inmiddels de nodige ervaring. Meer dan een half miljoen migranten uit voornamelijk Oost- en Midden-Europa verkeren jaarlijks binnen onze grenzen. Zo'n 20.000 gevluchte Oekraïners vonden moeiteloos een baan. Werkgevers in bijvoorbeeld de tuinbouw zeggen niet zonder arbeidsmigranten te kunnen. Aan de andere kant horen we verhalen over miserabele huisvesting en arbeidsuitbuiting.

Is arbeidsmigratie de oplossing voor het tekort aan personeel? Ja, zegt het regeerakkoord van de huidige coalitie en ja zegt ook de Europese Commissie, aangezien het arbeidstekort een probleem van de meeste Europese landen is. De Commissie zet in op arbeidsmigranten van buiten de EU, bijvoorbeeld uit Noord-Afrika. Toch zijn er argumenten die daartegen pleiten. Voor de hand ligt het bezwaar dat de komst van tienduizenden arbeidsmigranten en hun gezinnen de toch al overspannen woningmarkt nog verder in het ongerede brengt. Een ander bezwaar wordt door de vakbonden naar voren gebracht. Het gevaar bestaat dat werkgevers zich zo ontslagen achten de lonen te verhogen en de arbeidsomstandigheden te verbeteren.

Tot slot
De kwestie van de arbeidsmigratie is niet alleen een economische kwestie, het is ook politiek gevoelig. Daarom lijkt het verstandig niet bij voorbaat in te zetten op extra personeel van buiten de EU, maar ook te kijken in hoeverre het onbenutte arbeidspotentieel kan worden aangeboord.