Zo'n zestig jaar geleden bestond de Sovjet-Unie nog. In tegenstelling tot het huidige Rusland was de Sovjet-Unie, zeker in het begin, economisch redelijk succesvol. Er deden grafieken de ronde waarop te zien was dat de economie van de Sovjet-Unie aanzienlijk harder groeide dan die van de Verenigde Staten. Ergens in de toekomst was er een punt – begin jaren negentig? zo rond het jaar 2000? – dat de Sovjet-Unie de VS economisch gezien zou overvleugelen. Het zou heel anders lopen.

Nieuwe geopolitieke verhoudingen
Hoewel Rusland zich militair gezien duchtig roert in de internationale arena, is het land economisch gezien geen schim meer van de aloude Sovjet-Unie. De huidige geopolitieke tegenstelling is veeleer die tussen de VS en China. Wat hetzelfde gebleven is: voorspellingen dat de VS zijn koppositie verliest. Nog even en China wordt economisch gezien de nummer één van de wereld. Nu al is de Chinese economie ongeveer driekwart van de Amerikaanse, nog een decennium en de Amerikaanse dominantie is voorbij.

Even wat cijfers. De groeicijfers van de Chinese economie in de afgelopen zestig jaar zijn zonder meer indrukwekkend. Vanaf 1960 groeide de Chinese economie gemiddeld met rond de 10 procent per jaar. Vergelijk die cijfers met de groei van de Amerikaanse economie, die in dezelfde periode niet verder kwam dan zo'n 5 procent per jaar gemiddeld, de helft van de Chinese groei. Geen wonder dat de Chinese leiders de economische toekomst vol vertrouwen tegemoet zien. Tenzij er een kink in de Chinese kabel komt, zoals het destijds ook misging met de Sovjet-ambities.

Stimulerende achterstand
Kan China het soort groeicijfers van de afgelopen decennia handhaven? Er is een overeenkomst tussen het huidige China en de Sovjet-Unie van weleer. Toen beide landen begonnen te groeien, waren het arme landen. En als economieën zich vanuit een achterstandssituatie gaan ontwikkelen, zijn hun groeicijfers aanvankelijk hoog. Volgens de 'wet van de stimulerende achterstand' kunnen landen die aan het begin van hun ontwikkeling staan direct gebruik maken van de meest geavanceerde technologie. Zo gezien zijn de verschillen tussen de Amerikaanse en de Chinese groeicijfers in het verleden wel verklaarbaar. Het algemene beeld is dat landen die al een tijdje op weg zijn op het groeipad, hun 'stimulerende achterstand' kwijtraken en met lagere groeicijfers te maken krijgen. Voor China zal dat niet anders zijn.

Implosie van de Sovjet-Unie
Een andere overeenkomst tussen de Sovjet-Unie en China heeft met de organisatie van de economie te maken. De Sovjet-Unie heeft vanaf de revolutie in 1917 het kapitalisme, het systeem van vrije markten dus, vaarwel gezegd en in de jaren twintig een centraal geleide economie ontwikkeld. Dat systeem werkte aanvankelijk relatief goed. De crisis van de jaren dertig die de westerse landen teisterde, is goeddeels aan de Sovjet-Unie voorbij gegaan. Maar toen de economie ingewikkelder werd, toen consumenten hogere eisen gingen stellen, werkte het systeem steeds slechter. De fraaie grafieken die voorspelden wanneer de Sovjet-Unie de VS zou inhalen, werden in één klap waardeloos met het vallen van de Muur en het imploderen van het Sovjetimperium.

Zwarte kat of witte kat...
In China ligt het iets anders. In 1978 begon Deng Xiaoping een campagne om de Chinese centraal geleide economie richting een markteconomie te sturen onder het motto "Het maakt niet uit of een kat wit of zwart is, als hij maar muizen vangt". Die campagne is in bepaalde opzichten succesvol geweest, toch blijft de Chinese economie duidelijk verschillen van de westerse. Veel, vooral grote Chinese bedrijven zijn nog steeds eigendom van de staat of staan onder controle van de staat. En dan is er de allesoverheersende rol van de Communistische Partij, die ook in bedrijven de besluitvorming probeert te beïnvloeden. Het gaat dan ook te ver de Chinese economie een markteconomie te noemen.

Vergelijkingen gaan altijd mank, maar de overeenkomsten tussen de Sovjet-Unie en China geven te denken. China is nog steeds een relatief arm land. Het inkomen per hoofd is zo'n 20 procent van het Nederlandse. China heeft zelfs officieel nog de status van ontwikkelingsland, waardoor het bepaalde voordelen geniet in de internationale handel. Maar het land ontwikkelt zich snel en kan de groeicijfers uit het verleden vermoedelijk niet lang volhouden. Daarnaast is het de vraag hoe de hybride organisatie van de Chinese economie, die wat merkwaardige mix van markt en staatsinterventie, zich zal houden.

Drie experimenten
Wat de organisatie van de economie betreft, zou je drie belangrijke experimenten kunnen onderscheiden: het kapitalisme, de centraal geleide economie in Sovjetstijl en de hybride Chinese organisatie. Voorlopig heeft alleen het kapitalisme zich op lange termijn bewezen. Het Sovjet-experiment heeft het niet gered en het is afwachten hoe het Chinese experiment het blijft doen.

Meer informatie
Hieronder vindt u links naar drie websites. De eerste geeft een lijst van landen gemeten naar de omvang van de economie, afgaand op het bbp (bruto binnenlands product).
De tweede link gaat naar een site die de landen rangschikt naar inkomen per hoofd van de bevolking.
De derde link brengt de relatieve omvang van economieën vanaf 1900 in beeld.

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(nominal)

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(PPP)_per_capita

https://www.youtube.com/watch?v=0EWWXQA9D48